valangaw

kemasi Wikipedia
valangaw a lizuk
pinapacunan a valangaw a lizuk
inuan i valangaw a lizuk
kuni taiwan
tjaljatekuan a gimeng Taitu king (taitung county)
san kilalaing ta lizuk a caucau Chang Kuo-chou (張國洲)

(pacun ta kamakama na guansan

kadjunangan 109.7691 km²
sepaljavak sepatj puluq sa unem a li, ita kuzulj kata drusa puluq sa ita rin

(46里1,021鄰)

caucau


-paljingan

104,486 a caucau (2021a cavilj tjelu a qiljas)

40,307 a paljingan

kinamamamavan tua vavavan nua gadu tjelu puluq sa pitju a maru vavavan tadjekuacan
sasupuan na yubinkiuku/yuzeng 950
pukeljang a venecikan na takakudan a umaq a sihu 10014010
tjuljivar ta guan puyuma, tjavualj

taitu hici/valangaw a lizuk (’inamizukuan: Pusung; pinuyumakan: Pusungan; binununan: Pusung; pinairangan: Tâi-tang-chhī; nginaingayngan: toiˇ dungˊ sii), avan nu tjaljaqacavan a hici nua i taituking. imaza i pasakacedas tua makaljaving a vecekadan nua taituking, a i tjaikacedas mavan a taipinyang (ljavek na pacific), a i pasanavalj mavananga a i tjavualji, au i kaledep kata viri nakidjekec tua puyuma.

izua tu 110 km² a pulingetjan nua kadjunangan. (ma’linpan kadjunangan 0.47 km², ma’linaule kadjunangan 1.09 km²). izua tu tapuluq kudraw sa lima kuzulj a caucau, mavan a tjaljatjuruvuan a caucau nua sincency pakata pasakacedas a kadjunangan i taiwan. au izua tu papamaw a caucau napusiki imaza i taitu hici.

paljavak tua kadjunangan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

matja 46 qinaljan i Taitung. matja 20 qinaljan imaza, Apapuro (高坡部落), Pasawali (巴沙哇力部落), Ining (伊濘部落), Falangaw (馬蘭部落), Asiroay (阿西路愛部落), Pusong (布頌部落), Alapanay (阿拉巴奈部落), Karoroan (加路蘭部落), Matang (馬當部落), Katatipul (卡地布部落), Kasavakan (射馬干部落), Puyuma (普悠瑪部落), Papulu (巴布麓部落), Kalaluran (卡拉魯然部落), Fukid (新馬蘭部落), Pongodan (大橋部落), Sihodingan (常德部落), Kakawasan (石山部落), Siafulungay (建農部落), Pakurung (巴古崙部落) .

cinalivatan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

katjaljasangas valangaw avan nu kakaizuanan na puyuma zuku kata amizuku (pangcah/caucau se amis), ljakua ika miljengeljengel a sikac imaza. ka uranda djiday kata tjaisangas a cinting a djiday, valangaw kata zuma a kadjunangan i pasakacedas nua taiwan a qivu tua “puyuma”, au izuanga pairang mamamaza a patjatjauvalit racev. ti uranda sauing tu paljilji taza na djemadjas ta sengesengan a kamakama ayatua izua liaw king imaza, saka malivulivu kata puyuma zuku i lidja (利嘉) qinaljan kata tayan (泰安) qinaljan. tucu izua padjengi anan ca cuqelalj na sicuayan a uranda sivitay i valangaw sangasangasan a caceveljan.

tucu a taitu hici mavan a sicuayan a amizuku a qinaljan qivu ta “bawsang/posong” aya. ka cin dawkuang (道光) a djiday, izua pinpu silaya (西拉雅) zuku kemaizua maza tu pitju a cavilj, ljakua sinika secevung kata puyuma zuku, saka minuli pakizua sa namatjevetjevelj tiamadju a patjavat pasaviri. ka cin sianvung (咸豐) a cavilj, aza pairang ti 鄭尚 kemasi vangliaw patje maza a lemindjelj ta qinaljan, saka patjatjauvalit racev kata kacalisian. au izua tjatjuruvu a pairang patje maza, sa temulu puyuma zuku tua qemuma, manasika mula imaza. ka cin tungze (同治) a cavilj, izuanga 28 a paljingan, qivu ta “bawsang zuang” (寶桑庄).

ka 1875 a cavilj lemingdjelj ta binanting (卑南廳). ka 1886 a cavilj, ti kamkama 劉銘傳 zemurung a pavalitan tua kinapangaljan a paljavak, saka taiwan masan a sen (省), au pavalitan a binanting tua taitucelizu (臺東直隸州), katjaisangas ta ripun djinadjas a taiwan, pavalitan tua “nansiangsindje” (南鄉新街). au taiwan siveciq sasipavay ta ripun, qivu ta “binan dje” (卑南街), ljakua aicu binan dje ika mamaw kata binan qinaljan, binan dje avan nu pairang a kinaizuanan, au aza binan qinaljan avan nu kacalisian a qinaljan, mavan angata tucu na puyuma zuku a qinaljan. ka 1919 a cavilj icigac puluq sa lima qadaw pavalitan tua “taitudje” (na sihu a kubung 5), sipatevel taituting a pasanavalj a guan (南鄉). ka 1944 a cavilj ziunigac ita qadaw sualapen a binancung sipatevelj ta taitutje (臺東街) (na sihu a kubung 326), aicu tjaljavililjan a inumalj na ripun sihu i taiwan a kinapangaljan a paljavak.

ka 1945 a cavilj, tjuka minku sihu djemadjas i taihuku. pavalitan siqivuan tu “taitucen”, sipatevel taitu kingsihu. aza izua angata binanzuang (卑南庄) patjatjaw vadaying, au ceviqen ta licy (利吉), vuyan (富源) kata vusan (富山) aicu tjelu a kadjunangan i pasaviri a taitudje, saka linindjelj ta binan guan. ka 1974 a cavilj ziugac tapluq a qadaw, au sipatevelj lja vukang (富岡), yanwan (岩灣), puyuma (南王), sinyuan (新園),tjinsin (建興), nanlung (南榮), binan (卑南), djipun (知本), vungtin (豐田) kata kasavakan (建和) a mula aicu drusa kudraw a caucau pasa ta taitucen. ljakua ika pavalitan ta ngadan, ayatua siqepu tu djemalung puluq kudraw a caucau namasan ta hici i king, au mata 1976 a cavilj icigac, taitucen namasan ta “taitu hichi”.[1][2][3]

cavilj sincency (行政區)
1915~1919 臺東廳卑南街 taituting binandje
1919~1920 臺東廳臺東街 taituting taitudje
1920~1937 臺東廳臺東支廳臺東街 taituting taituciting taitudje
1937~1945 臺東廳臺東郡臺東街 taituting taitudjin taitudje
1945~1946 臺東縣臺東區臺東鎮 taituking taitucy taitucen
1946~1976 臺東縣臺東鎮 taituking taitucen
1976~ 臺東縣臺東市 taituking taitu hici

kamakama[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

sazazatj kamakama izuanan malji pakeljang
kemasi 1945 mata 1975 a cavalj
1 sangasangasan 吳金玉 sihu a leminglin
2 sikamasanmusalj 郭金龍 daihiu a na sinkiw
3 sikamasan tjelulj 周森 pakata sinkiw
4 sikamasan simatjelj 周伸興
5 sikamasan limalj 張振雄
6 sikamasan nemel 黃禮
7 sikamasan pitjulj 莊丁波
kemasi 1976 a cavalj
1-2 sangasangasan kata sikamasanmusalj 莊丁波
3-4 sikamasan tjelulj kata sikamasan simatjelj 李輝芳
5 sikamasan limalj 劉宇
6 sikamasan nemelj 李輝芳
7-8 sikamasan pitjulj kata sikamasan valulj 賴坤成
9-10 sikamasan sivalj kata sikamasan simuluq 陳建閣
11-12 sikamasan simuluq saka ita kata sikamasan simuluq saka drusa 張國洲 tucu

kadjunangan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

aza valangaw imaza i pasakacedas a navalj tua taiwan. nakitangez tua gadu sa i ljaving ta ljavek mavan a ladruq saka lusepitj a kinalangan nua kadjunangan a hici.

a i kaledep nakidjekec tua gadugaduan i vecekadan tua taiwan kata puyuma, au i pasakaledep a navalj izua djipun (知本) pana masan patjatjukudain na valangaw kata na tjavualji a pana a paljaljaqedi. a i viri nakidjekec tua ljavek a gadugaduan, saka i viri kicaing ta heyva (黑髮) pana dideq kata puyuma. a i tjaikacedas na kicevung tua taipingyang. pakata a kadjunangan imaza i pasanavalj a ljavek a gadugaduan, i pasakacedas a gadugaduan i vecekadan tua taiwan. maka ljaviljaving kemasi viri patje navalj tu 19.8 km. au pakata pana kemasi viri pasa navalj izua binan pana, taipin (太平) pana, lidja (利嘉) pana kata djipun pana seqaljudj mataipinyang. saka namasan ta lizulizu aicu a valangaw a kadjunangan. au aza liyu (鯉魚) gadu avan nu tjaljavavavan a sinipukeljang a gadugadu, saka maqati a ljemizaw tua i valangaw. valangaw avan ta taidu lizulizu pakata binan pana. nu kaljaljaljeqelan izua pazangal pasakacedas ma viri a kemaledep, ljukua qineceng pakata vecekadan a gadugaduan kata ljavek a gadugaduan, au valangaw imaza i pakaljaviljaving ta ljavek i kacedas a navalj tua taiwan, a kalevelevan secevung kata semeljec a maseljec a kaliusan a ljavek, sika na sudjusy nu kaljaljaljeqelan, avanusika i valangaw a kalevelevan semezan tu kemaledeledev.

valangaw pakata kalevelevan penapamapamaw ziriu
qiljas icigac nigac sangac sigac gugac lukugac sicigac hacigac kugac ziugac ziuicigac ziunigac itacavilj
a tjaljaqacavan a sezaman °C (°F) 23.2

(73.8)

23.8

(74.8)

25.4

(77.7)

27.8

(82)

30.0

(86)

31.8

(89.2)

32.6

(90.7)

32.2

(90)

31.3

(88.3)

29.4

(84.9)

27.1

(80.8)

24.3

(75.7)

28.2

(82.8)

a ljemita qadaw papamaw a sezaman

°C (°F)

19.7

(67.5)

20.2

(68.4)

21.8

(71.2)

24.1

(75.4)

26.4

(79.5)

28.3

(82.9)

29.1

(84.4)

28.8

(83.8)

27.7

(81.9)

25.8

(78.4)

23.6

(74.5)

20.8

(69.4)

24.7

(76.5)

a tjaljakedrian a sezaman ​°C (°F) 17.1

(62.8)

17.5

(63.5)

19.0

(66.2)

21.3

(70.3)

23.7

(74.7)

25.2

(77.4)

26.2

(79.2)

26.1

(79)

25.0

(77)

23.2

(73.8)

21.1

(70)

18.3

(64.9)

21.8

(71.2)

a sikudjaljan ​㎜ (英⁠寸) 30.5

(1.201)

40.2

(1.583)

40.5

(1.594)

65.6

(2.583)

155.9

(6.138)

227.8

(8.969)

270.5

(10.65)

302.0

(11.89)

344.6

(13.567)

182.3

(7.177)

79.2

(3.118)

40.5

(1.594)

1,779.6

(70.063)

a salenean (%) 71.4 73.1 73.7 75.2 76.7 77.7 75.8 76.0 76.5 72.5 70.8 69.3 74.1
lemita ta qiljas a siqadavan a milingan 95.8 83.6 104.2 115.0 143.4 188.7 245.1 219.4 160.6 150.4 119.1 102.5 1,727.8
aicu ziriu pavavaw kemasi cungyancisiyangcy

caucau[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

  • kemasi 1974 a cavilj, nu matevelj a valangaw a lizuk kata qinaljan se puyuma gu, manasika papeliav a caucau imaza.
nu cavilj a maumalj a pipenuljatan a caucau i valangaw a lizuk (1946 a cavilj mata 2020 a cavilj)[4][5]
cavilj 1946 a kacavilj 1947 a kacavilj 1948 a kacavilj 1949 a kacavilj 1950 a kacavilj
caucau 19,707 22,661 23,271 25,831
cavilj 1951 a kacavilj 1952 a kacavilj 1953 a kacavilj 1954 a kacavilj 1955 a kacavilj 1956 a kacavilj 1957 a kacavilj 1958 a kacavilj 1959 a kacavilj 1960 a kacavilj
caucau 30,999 34,442 36,891 39,204 42,009 43,995 46,303 48,261 50,833 53,422
cavilj 1961 a kacavilj 1962 a kacavilj 1963 a kacavilj 1964 a kacavilj 1965 a kacavilj 1966 a kacavilj 1967 a kacavilj 1968 a kacavilj 1969 a kacavilj 1970 a kacavilj
caucau 56,147 59,247 61,849 65,211 67,841 69,799 71,112 72,429 75,863 76,737
cavilj 1971 a kacavilj 1972 a kacavilj 1973 a kacavilj 1974 a kacavilj 1975 a kacavilj 1976 a kacavilj 1977 a kacavilj 1978 a kacavilj 1979 a kacavilj 1980 a kacavilj
caucau 77,679 78,772 78,892 108,803 111,801 112,010 111,647 111,192 111,018
cavilj 1981 a kacavilj 1982 a kacavilj 1983 a kacavilj 1984 a kacavilj 1985 a kacavilj 1986 a kacavilj 1987 a kacavilj 1988 a kacavilj 1989 a kacavilj 1990 a kacavilj
caucau 110,721 111,312 110,702 110,747 111,206 110,461 109,358 108,258 108,127 108,196
cavilj 1991 a kacavilj 1992 a kacavilj 1993 a kacavilj 1994 a kacavilj 1995 a kacavilj 1996 a kacavilj 1997 a kacavilj 1998 a kacavilj 1999 a kacavilj 2000 a kacavilj
caucau 108,086 108,353 108,606 109,189 110,095 110,921 111,646 111,060 111,039 110,941
cavilj 2001 a kacavilj 2002 a kacavilj 2003 a kacavilj 2004 a kacavilj 2005 a kacavilj 2006 a kacavilj 2007 a kacavilj 2008 a kacavilj 2009 a kacavilj 2010 a kacavilj
caucau 110,894 110,899 110,916 110,920 110,690 110,559 110,204 109,839 109,576 108,870
cavilj 2011 a kacavilj 2012 a kacavilj 2013 a kacavilj 2014 a kacavilj 2015 a kacavilj 2016 a kacavilj 2017 a kacavilj 2018 a kacavilj 2019 a kacavilj 2020 a kacavilj
caucau 108,310 107,720 107,316 106,929 106,759 106,368 105,960 105,573 105,202 104,803

papupaysu[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

pakata taitu hici a siubaybayan imaza i ayaw ta kingsihu, zungzen (中正) djalan kata zungsan (中山) djalan, sinsen (新生) djalan kata zunghua (中華) djalan. lja sualapen ta sicuayan a kisiya a disiaba, sa ika temalidu anga imaza. au kingsihu pavalitan ta sasekezan kata papavelian a kakilalaingan kata kakivanvangan pakata kisiya a djalanan. ka 2015 a cavilj, maumalj pavalitan a lemindjelj tua basu a disiaba kata siutai (秀泰) a papacunan ta iga, sa ika vaikvaikanga pakata masantjelulj a sengesengan. lja liaw mareka zidusiasia macevung mamaza, mumalj madjumak au cemikel siubay kata kasiuljayan imaza i dudut a tiehua (鐵花) djalan kata sinsen djalan. ljakua imaza i atalashi a kisiya a disisba ika anan mirazek a mareka siubay, amin kasiuljayan kata kisedjam a utubay aicu a sengesengan. pakata racev izua paday, kidray, yuzilu, ljaisip, umi, kamudraw, tjavuvuk kata djulis. au pakata kiciqavan, i sikiljaving na kiciqaw tu mizalek a vukang (富岡), lja izua macevung a maseljec a kaliusan a ljavek imaza, sa liaw a kiniciqavan. 

tataleman[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

nanguaq a qinuman izua paday, kamulaw, tjavuvuk (野草莓) se pairang, djulis, kata zuma. aicu a siniveli.

kakiciqavan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

fukang i causi a marecevucevungan, sa maqati a kiciqav tua liav a ciqav imaza. icibacibang a caciqavan aicu a quzang kata zuma.

kakituluan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

izua drusa puluq sa ita a kukumin gakku. izua drusa a daigakku. izua kituluan ta tja kai se kacalisian i daigakku a valangaw.

大專院校 daigaku
國立台東大學 na sihu taidu daigaku
國立台東專科學校 na sihu taidu siumung sengsengan gaku
高級中等學校 kaucung a gaku
國立台東高級中學 taitu kaucung a gaku
國立台東女子高級中學 na vavayan kaucung a gaku i taitu
國立台東大學附屬體育高級中學 na pakata undu kaucung a gaku kitjeljc sihu taitu daigaku
國立台東高級商業職業學校 na sihu taitu tatuluan ta pakada kemuda pavelid a sengsengan a gaku
台東縣私立公東高級工業職業學校 kuzing kungdung tatuluan ta pakata kuba a sengsengan a gaku
台東縣私立育仁中學高中部 kuzing yuren kaucung a gaku

kakipucemelan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

izua lima a kakipucemelan i valangaw a lizuk.

衛生福利部臺東醫院成功分院 kakipucemelan a taitu nua wyvupu
臺北榮民總醫院臺東分院 kakipucemelan a taitu nua taipaq rungmin biuing
台東馬偕紀念醫院 taitu matje biuing
台東基督教醫院 taitu gidutjaw biuing
台東聖母醫院 taitu sanmu biuing

iyubingkiuku (yuzeng)[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

sasupuan na iyubingkiuku[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

950 a sasupuan na iyubingkiku se valangaw a lizuk.

remayurangan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

inuan a remayurangan, izua kinafaragaw (ayain gadu a puyuma uta, 鯉魚山), sakuban (qinaljan a puyuma), kata zuma.

sipacacikelan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

palidring a djalan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

  • sikamasansivalj a palidring a djalan na taiwan (izua djalan a kemasi ta kalinku a patjemaza i valangaw; izua djalan a pasanavalj itua taiwan)
  • sikamasansivalj-B a palidring a djalan na taiwan
  • sikamasansimuluq saka ita a palidring a djalan na taiwan (djalan a pasakacedas a ljavek a patje kalinku)
  • sikamasansimuluq saka ita-B a palidring a djalan na taiwan
  • sikamasan 149 a palidring a djalan na valangaw (taitung king): kemasi ta katratripulr (zhiben) a patjemaza i valangaw a lizuk
  • sikamasan 197 a palidring a djalan na valangaw (taitung king): kemasi ta puyuma (beinan) a patjemaza i valangaw a lizuk

kisiya djalan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

izua pukisiyan i valangaw a lizuk.

djalan a valangaw[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

  • ljaljevavavan a valangaw

djalan a pasanavalj[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

  • ljaljevavavan a kangle
  • ljaljevavavan a zhiben

basu[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

  • pubasuan i lizuk a valangaw
  • basu a puyuma
  • tingtung basu
  • kukang basu

gungkang[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

maqati makagungkang a kemasi ta fugang a puvarukuran a patje pongso no tao kata lekto.

hikuki[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

izua puhikukiyan, ljaljevavavan ta hikuki i valangaw a hikuziyw, i valangaw a lizuk.

djamay[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

kasizuan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

  1. 台東鎮改制為縣轄市 台視影音文化資產
  2. 轄區概況 台東縣台東戶政事務所生活服務網
  3. 《發現古地圖: 城市的起源》,臺東市公所全球資訊網 網際網路檔案館的存檔,存檔日期2009-11-24.
  4. kakivauvaljan:Cite web
  5. kakivauvaljan:Cite web