valangaw
| valangaw a lizuk | |
 | |
 | |
| kuni | taiwan |
| tjaljatekuan a gimeng | Taitu king (taitung county) |
| san kilalaing ta lizuk a caucau | Chang Kuo-chou (張國洲)
(pacun ta kamakama na guansan |
| kadjunangan | 109.7691 km² |
| sepaljavak | sepatj puluq sa unem a li, ita kuzulj kata drusa puluq sa ita rin
(46里1,021鄰) |
| caucau
|
104,486 a caucau (2021a cavilj tjelu a qiljas)
40,307 a paljingan |
| kinamamamavan tua vavavan nua gadu | tjelu puluq sa pitju a maru vavavan tadjekuacan |
| sasupuan na yubinkiuku/yuzeng | 950 |
| pukeljang a venecikan na takakudan a umaq a sihu | 10014010 |
| tjuljivar ta guan | puyuma, tjavualj |
taitu hici/valangaw a lizuk (’inamizukuan: Pusung; pinuyumakan: Pusungan; binununan: Pusung; pinairangan: Tâi-tang-chhī; nginaingayngan: toiˇ dungˊ sii), avan nu tjaljaqacavan a hici nua i taituking. imaza i pasakacedas tua makaljaving a vecekadan nua taituking, a i tjaikacedas mavan a taipinyang (ljavek na pacific), a i pasanavalj mavananga a i tjavualji, au i kaledep kata viri nakidjekec tua puyuma.
izua tu 110 km² a pulingetjan nua kadjunangan. (ma’linpan kadjunangan 0.47 km², ma’linaule kadjunangan 1.09 km²). izua tu tapuluq kudraw sa lima kuzulj a caucau, mavan a tjaljatjuruvuan a caucau nua sincency pakata pasakacedas a kadjunangan i taiwan. au izua tu papamaw a caucau napusiki imaza i taitu hici.
paljavak tua kadjunangan
[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]matja 46 qinaljan i Taitung. matja 20 qinaljan imaza, Apapuro (高坡部落), Pasawali (巴沙哇力部落), Ining (伊濘部落), Falangaw (馬蘭部落), Asiroay (阿西路愛部落), Pusong (布頌部落), Alapanay (阿拉巴奈部落), Karoroan (加路蘭部落), Matang (馬當部落), Katatipul (卡地布部落), Kasavakan (射馬干部落), Puyuma (普悠瑪部落), Papulu (巴布麓部落), Kalaluran (卡拉魯然部落), Fukid (新馬蘭部落), Pongodan (大橋部落), Sihodingan (常德部落), Kakawasan (石山部落), Siafulungay (建農部落), Pakurung (巴古崙部落) .
cinalivatan
[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]katjaljasangas valangaw avan nu kakaizuanan na puyuma zuku kata amizuku (pangcah/caucau se amis), ljakua ika miljengeljengel a sikac imaza. ka uranda djiday kata tjaisangas a cinting a djiday, valangaw kata zuma a kadjunangan i pasakacedas nua taiwan a qivu tua “puyuma”, au izuanga pairang mamamaza a patjatjauvalit racev. ti uranda sauing tu paljilji taza na djemadjas ta sengesengan a kamakama ayatua izua liaw king imaza, saka malivulivu kata puyuma zuku i lidja (利嘉) qinaljan kata tayan (泰安) qinaljan. tucu izua padjengi anan ca cuqelalj na sicuayan a uranda sivitay i valangaw sangasangasan a caceveljan.
tucu a taitu hici mavan a sicuayan a amizuku a qinaljan qivu ta “bawsang/posong” aya. ka cin dawkuang (道光) a djiday, izua pinpu silaya (西拉雅) zuku kemaizua maza tu pitju a cavilj, ljakua sinika secevung kata puyuma zuku, saka minuli pakizua sa namatjevetjevelj tiamadju a patjavat pasaviri. ka cin sianvung (咸豐) a cavilj, aza pairang ti 鄭尚 kemasi vangliaw patje maza a lemindjelj ta qinaljan, saka patjatjauvalit racev kata kacalisian. au izua tjatjuruvu a pairang patje maza, sa temulu puyuma zuku tua qemuma, manasika mula imaza. ka cin tungze (同治) a cavilj, izuanga 28 a paljingan, qivu ta “bawsang zuang” (寶桑庄).
ka 1875 a cavilj lemingdjelj ta binanting (卑南廳). ka 1886 a cavilj, ti kamkama 劉銘傳 zemurung a pavalitan tua kinapangaljan a paljavak, saka taiwan masan a sen (省), au pavalitan a binanting tua taitucelizu (臺東直隸州), katjaisangas ta ripun djinadjas a taiwan, pavalitan tua “nansiangsindje” (南鄉新街). au taiwan siveciq sasipavay ta ripun, qivu ta “binan dje” (卑南街), ljakua aicu binan dje ika mamaw kata binan qinaljan, binan dje avan nu pairang a kinaizuanan, au aza binan qinaljan avan nu kacalisian a qinaljan, mavan angata tucu na puyuma zuku a qinaljan. ka 1919 a cavilj icigac puluq sa lima qadaw pavalitan tua “taitudje” (na sihu a kubung 5), sipatevel taituting a pasanavalj a guan (南鄉). ka 1944 a cavilj ziunigac ita qadaw sualapen a binancung sipatevelj ta taitutje (臺東街) (na sihu a kubung 326), aicu tjaljavililjan a inumalj na ripun sihu i taiwan a kinapangaljan a paljavak.
ka 1945 a cavilj, tjuka minku sihu djemadjas i taihuku. pavalitan siqivuan tu “taitucen”, sipatevel taitu kingsihu. aza izua angata binanzuang (卑南庄) patjatjaw vadaying, au ceviqen ta licy (利吉), vuyan (富源) kata vusan (富山) aicu tjelu a kadjunangan i pasaviri a taitudje, saka linindjelj ta binan guan. ka 1974 a cavilj ziugac tapluq a qadaw, au sipatevelj lja vukang (富岡), yanwan (岩灣), puyuma (南王), sinyuan (新園),tjinsin (建興), nanlung (南榮), binan (卑南), djipun (知本), vungtin (豐田) kata kasavakan (建和) a mula aicu drusa kudraw a caucau pasa ta taitucen. ljakua ika pavalitan ta ngadan, ayatua siqepu tu djemalung puluq kudraw a caucau namasan ta hici i king, au mata 1976 a cavilj icigac, taitucen namasan ta “taitu hichi”.[1][2][3]
| cavilj | sincency (行政區) |
| 1915~1919 | 臺東廳卑南街 taituting binandje |
| 1919~1920 | 臺東廳臺東街 taituting taitudje |
| 1920~1937 | 臺東廳臺東支廳臺東街 taituting taituciting taitudje |
| 1937~1945 | 臺東廳臺東郡臺東街 taituting taitudjin taitudje |
| 1945~1946 | 臺東縣臺東區臺東鎮 taituking taitucy taitucen |
| 1946~1976 | 臺東縣臺東鎮 taituking taitucen |
| 1976~ | 臺東縣臺東市 taituking taitu hici |
| sazazatj | kamakama | izuanan malji pakeljang |
| kemasi 1945 mata 1975 a cavalj | ||
| 1 sangasangasan | 吳金玉 | sihu a leminglin |
| 2 sikamasanmusalj | 郭金龍 | daihiu a na sinkiw |
| 3 sikamasan tjelulj | 周森 | pakata sinkiw |
| 4 sikamasan simatjelj | 周伸興 | |
| 5 sikamasan limalj | 張振雄 | |
| 6 sikamasan nemel | 黃禮 | |
| 7 sikamasan pitjulj | 莊丁波 | |
| kemasi 1976 a cavalj | ||
| 1-2 sangasangasan kata sikamasanmusalj | 莊丁波 | |
| 3-4 sikamasan tjelulj kata sikamasan simatjelj | 李輝芳 | |
| 5 sikamasan limalj | 劉宇 | |
| 6 sikamasan nemelj | 李輝芳 | |
| 7-8 sikamasan pitjulj kata sikamasan valulj | 賴坤成 | |
| 9-10 sikamasan sivalj kata sikamasan simuluq | 陳建閣 | |
| 11-12 sikamasan simuluq saka ita kata sikamasan simuluq saka drusa | 張國洲 | tucu |
kadjunangan
[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]aza valangaw imaza i pasakacedas a navalj tua taiwan. nakitangez tua gadu sa i ljaving ta ljavek mavan a ladruq saka lusepitj a kinalangan nua kadjunangan a hici.
a i kaledep nakidjekec tua gadugaduan i vecekadan tua taiwan kata puyuma, au i pasakaledep a navalj izua djipun (知本) pana masan patjatjukudain na valangaw kata na tjavualji a pana a paljaljaqedi. a i viri nakidjekec tua ljavek a gadugaduan, saka i viri kicaing ta heyva (黑髮) pana dideq kata puyuma. a i tjaikacedas na kicevung tua taipingyang. pakata a kadjunangan imaza i pasanavalj a ljavek a gadugaduan, i pasakacedas a gadugaduan i vecekadan tua taiwan. maka ljaviljaving kemasi viri patje navalj tu 19.8 km. au pakata pana kemasi viri pasa navalj izua binan pana, taipin (太平) pana, lidja (利嘉) pana kata djipun pana seqaljudj mataipinyang. saka namasan ta lizulizu aicu a valangaw a kadjunangan. au aza liyu (鯉魚) gadu avan nu tjaljavavavan a sinipukeljang a gadugadu, saka maqati a ljemizaw tua i valangaw. valangaw avan ta taidu lizulizu pakata binan pana. nu kaljaljaljeqelan izua pazangal pasakacedas ma viri a kemaledep, ljukua qineceng pakata vecekadan a gadugaduan kata ljavek a gadugaduan, au valangaw imaza i pakaljaviljaving ta ljavek i kacedas a navalj tua taiwan, a kalevelevan secevung kata semeljec a maseljec a kaliusan a ljavek, sika na sudjusy nu kaljaljaljeqelan, avanusika i valangaw a kalevelevan semezan tu kemaledeledev.
| valangaw pakata kalevelevan penapamapamaw ziriu | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| qiljas | icigac | nigac | sangac | sigac | gugac | lukugac | sicigac | hacigac | kugac | ziugac | ziuicigac | ziunigac | itacavilj |
| a tjaljaqacavan a sezaman °C (°F) | 23.2
(73.8) |
23.8
(74.8) |
25.4
(77.7) |
27.8
(82) |
30.0
(86) |
31.8
(89.2) |
32.6
(90.7) |
32.2
(90) |
31.3
(88.3) |
29.4
(84.9) |
27.1
(80.8) |
24.3
(75.7) |
28.2
(82.8) |
| a ljemita qadaw papamaw a sezaman
°C (°F) |
19.7
(67.5) |
20.2
(68.4) |
21.8
(71.2) |
24.1
(75.4) |
26.4
(79.5) |
28.3
(82.9) |
29.1
(84.4) |
28.8
(83.8) |
27.7
(81.9) |
25.8
(78.4) |
23.6
(74.5) |
20.8
(69.4) |
24.7
(76.5) |
| a tjaljakedrian a sezaman °C (°F) | 17.1
(62.8) |
17.5
(63.5) |
19.0
(66.2) |
21.3
(70.3) |
23.7
(74.7) |
25.2
(77.4) |
26.2
(79.2) |
26.1
(79) |
25.0
(77) |
23.2
(73.8) |
21.1
(70) |
18.3
(64.9) |
21.8
(71.2) |
| a sikudjaljan ㎜ (英寸) | 30.5
(1.201) |
40.2
(1.583) |
40.5
(1.594) |
65.6
(2.583) |
155.9
(6.138) |
227.8
(8.969) |
270.5
(10.65) |
302.0
(11.89) |
344.6
(13.567) |
182.3
(7.177) |
79.2
(3.118) |
40.5
(1.594) |
1,779.6
(70.063) |
| a salenean (％) | 71.4 | 73.1 | 73.7 | 75.2 | 76.7 | 77.7 | 75.8 | 76.0 | 76.5 | 72.5 | 70.8 | 69.3 | 74.1 |
| lemita ta qiljas a siqadavan a milingan | 95.8 | 83.6 | 104.2 | 115.0 | 143.4 | 188.7 | 245.1 | 219.4 | 160.6 | 150.4 | 119.1 | 102.5 | 1,727.8 |
| aicu ziriu pavavaw kemasi cungyancisiyangcy | |||||||||||||
- kemasi 1974 a cavilj, nu matevelj a valangaw a lizuk kata qinaljan se puyuma gu, manasika papeliav a caucau imaza.
nu cavilj a maumalj a pipenuljatan a caucau i valangaw a lizuk (1946 a cavilj mata 2020 a cavilj)[4][5]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
papupaysu
[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]pakata taitu hici a siubaybayan imaza i ayaw ta kingsihu, zungzen (中正) djalan kata zungsan (中山) djalan, sinsen (新生) djalan kata zunghua (中華) djalan. lja sualapen ta sicuayan a kisiya a disiaba, sa ika temalidu anga imaza. au kingsihu pavalitan ta sasekezan kata papavelian a kakilalaingan kata kakivanvangan pakata kisiya a djalanan. ka 2015 a cavilj, maumalj pavalitan a lemindjelj tua basu a disiaba kata siutai (秀泰) a papacunan ta iga, sa ika vaikvaikanga pakata masantjelulj a sengesengan. lja liaw mareka zidusiasia macevung mamaza, mumalj madjumak au cemikel siubay kata kasiuljayan imaza i dudut a tiehua (鐵花) djalan kata sinsen djalan. ljakua imaza i atalashi a kisiya a disisba ika anan mirazek a mareka siubay, amin kasiuljayan kata kisedjam a utubay aicu a sengesengan. pakata racev izua paday, kidray, yuzilu, ljaisip, umi, kamudraw, tjavuvuk kata djulis. au pakata kiciqavan, i sikiljaving na kiciqaw tu mizalek a vukang (富岡), lja izua macevung a maseljec a kaliusan a ljavek imaza, sa liaw a kiniciqavan.
tataleman
[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]nanguaq a qinuman izua paday, kamulaw, tjavuvuk (野草莓) se pairang, djulis, kata zuma. aicu a siniveli.
kakiciqavan
[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]fukang i causi a marecevucevungan, sa maqati a kiciqav tua liav a ciqav imaza. icibacibang a caciqavan aicu a quzang kata zuma.
kakituluan
[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]izua drusa puluq sa ita a kukumin gakku. izua drusa a daigakku. izua kituluan ta tja kai se kacalisian i daigakku a valangaw.
| 大專院校 | daigaku |
| 國立台東大學 | na sihu taidu daigaku |
| 國立台東專科學校 | na sihu taidu siumung sengsengan gaku |
| 高級中等學校 | kaucung a gaku |
| 國立台東高級中學 | taitu kaucung a gaku |
| 國立台東女子高級中學 | na vavayan kaucung a gaku i taitu |
| 國立台東大學附屬體育高級中學 | na pakata undu kaucung a gaku kitjeljc sihu taitu daigaku |
| 國立台東高級商業職業學校 | na sihu taitu tatuluan ta pakada kemuda pavelid a sengsengan a gaku |
| 台東縣私立公東高級工業職業學校 | kuzing kungdung tatuluan ta pakata kuba a sengsengan a gaku |
| 台東縣私立育仁中學高中部 | kuzing yuren kaucung a gaku |
kakipucemelan
[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]izua lima a kakipucemelan i valangaw a lizuk.
| 衛生福利部臺東醫院成功分院 | kakipucemelan a taitu nua wyvupu |
| 臺北榮民總醫院臺東分院 | kakipucemelan a taitu nua taipaq rungmin biuing |
| 台東馬偕紀念醫院 | taitu matje biuing |
| 台東基督教醫院 | taitu gidutjaw biuing |
| 台東聖母醫院 | taitu sanmu biuing |
iyubingkiuku (yuzeng)
[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]sasupuan na iyubingkiuku
[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]950 a sasupuan na iyubingkiku se valangaw a lizuk.
remayurangan
[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]inuan a remayurangan, izua kinafaragaw (ayain gadu a puyuma uta, 鯉魚山), sakuban (qinaljan a puyuma), kata zuma.
-
-
kinafaragaw -
sipacacikelan
[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]palidring a djalan
[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
sikamasansivalj a palidring a djalan na taiwan (izua djalan a kemasi ta kalinku a patjemaza i valangaw; izua djalan a pasanavalj itua taiwan)
sikamasansivalj-B a palidring a djalan na taiwan
sikamasansimuluq saka ita a palidring a djalan na taiwan (djalan a pasakacedas a ljavek a patje kalinku)
sikamasansimuluq saka ita-B a palidring a djalan na taiwan
sikamasan 149 a palidring a djalan na valangaw (taitung king): kemasi ta katratripulr (zhiben) a patjemaza i valangaw a lizuk
sikamasan 197 a palidring a djalan na valangaw (taitung king): kemasi ta puyuma (beinan) a patjemaza i valangaw a lizuk
kisiya djalan
[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]izua pukisiyan i valangaw a lizuk.
djalan a valangaw
[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]- ljaljevavavan a valangaw
djalan a pasanavalj
[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]- ljaljevavavan a kangle
- ljaljevavavan a zhiben
- pubasuan i lizuk a valangaw
- basu a puyuma
- tingtung basu
- kukang basu
maqati makagungkang a kemasi ta fugang a puvarukuran a patje pongso no tao kata lekto.
izua puhikukiyan, ljaljevavavan ta hikuki i valangaw a hikuziyw, i valangaw a lizuk.
.jpg)