Lanyu
| tamazatu (pongso no tao) | |
 | |
 | |
| kuni | taiwan |
| na tjaivavav a pangaljan nua kaizuanan | Taitu king (taitung county) |
| kisanlalaing ta pangaljan nua kaizuanan | 夏曼‧迦拉牧 |
| sasupuan tua pasalavaan na kadjunangan | 48.3892 km2 |
| sasupuan ta caucau | 5,082 |
tamazatu (pongso no tao, Lanyu, 蘭嶼鄉)
Lanyu gu icuwa i Taitung. ala atjunangn mapuljat 47.04 km² (ma’linpan atjunang 0 km², ma’linaule atjunang 43.17 km²). ala caucau mapuljat 5,035 caucau, ala daceneqlan mapuljat 1,798 a daceneqlan, Yami(Tao)（達悟族） (84%) a maqcuwa caucau.
izua ljavek a namasanvecekad taicu a tamazatu (pongso no tao) katua taiwan-- inika mamaw a kadjunangan a matjadrusa. mavan tjakinakeljangan a pongso ayain aicu a kadjunangan nia caucau se tao imaza. lja kazuazua a tao a caucau imaza i pongso cu kasicuayan.
aicu a tamazatu (pongso no tao) a pinapungadan na maretimaljimalji a kinakaian: aicu a liljaw a ayain nia caucau sepaiwan; âng-thâu-sū kata âng-tāu-sū a ayain nia pairang; futud a ayain nia pangcah(caucau se amis); butud a ayain nia caucau se sakizaya; butrulr a ayain nia caucau se puyuma; pangkalkalan a ayain nia caucau se bunun.
paljavak tua atjunang[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
matja 4 qinaljan i Lanyu. matja 6 qinaljan imaza, Ivalino（野銀部落）, Iranmeylek（東清部落）, Yayo（椰油部落）, Iratay（漁人部落）, Imaorod（紅頭部落）, Iraraley（朗島部落）.
kasicuayan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
nu cavilj a 1644, tjaisangasangasan, djemaljun savitjai se gaikuku(Dutch) a sema tamazatu (pongso no tao). na vaik tiamadju a ljemizaw tua anemanema izua i pongso no tao. temideq tua cavilj, nu cavilj a 1645, mumalj a ljaljizawan niamadju a i pongso no tao.
izua a tjaucikel i pongso no tao a vinecikan ni 黃叔璥(caucau se ciuku), aicu a supu ayain 臺海使槎錄. nu qadjav a cavilj a 1700~1800, djemaljun a pairang a sema pongso no tao. izua maretimaljimalji a kai a matjarusa, sa inika makakeljang tiamadju. ka vililjananga a pinapacaian a tao nia pairang. pakavililj, mumalj a djemaljun a pairang kata caucau se qalu i pongso no tao. tucu, na qemeceng a papacai a tao ta pairang kata caucau se qalu. sa nia caucau a tao a kinizangan a kadjunangan a pongso no tao.
patjezuanga a dripun kata ciuku a kikarivu nu 1895 a cavilj, a shimonoseki (kakaian a drinipunan, ta puvarukuran i dripun) izua sinivecikan ta pinavavecikan a sinanpapasusuan nia caucau se dripun kata caucau se ciuku (ayain a pinavavecikan a shimonoseki). kinavenecikan a sinanpapasusuan aicu a sikamasanmusalj a sasupuan, sikamasanmusalj a vinecikan, mavan a paljavak a dripun ta pongso no tao kata taiwan. tazua inika maqati a caucau se taiwan a vaik sema pongso no tao. ljakua, temapavanga a sihu a dripun ta sisantapavan na venaruvarung imaza.
kadjunangan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
i pasakaledep tua taipingyang (ljavek a pacific) a tamazatu (pongso no tao). i pasakacedas tua ilaod (a pinapungadan ta taiwan nia caucau a tao) a pongso no tao. i pasanavalj tua jitanasey (hoé-sio-tó/le̍k-tó) a pongso no tao.
caucau[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
a sinupuan a tja kai a sivaruvarung ta caucau a tao kata zuma a caucau se kacalisian i taiwan, aicu a tja kai a kinacalisian a namaya ta kakaian se kuni a austronesian. sa kasicuayan, izua a caucau ayain a autronesian a nu kemasi maza i pongso no tao patje iainuan a kuni a austronsesian tucu, maru batan (batan island) kata pilipinas (Philippines).
nu pinaljavakan a pongso no tao nia dripun, izua pitju a maretimaljimalji a qinaljan ayain 小字. kemasi ta djadjaljunan a sihu a kmt patje tucu, izua anga a unem a qinaljan i pongso no tao:
| kakaian a yami(tao) | kakaian se ciuku | kakaian se dripun | zazuman |
|---|---|---|---|
| jiayo / yayo | 椰油 (雅又) | ヤユー | |
| jiraralay / iraraley | 朗島（伊拉拉來） | イララライ | |
| jiranmilek / iranmeylek | 東清（伊然枚樂可） | イラヌミリク | |
| jivalino / ivalino | 野銀（伊伐里怒） | イワギヌ | inika mula, valino ayain anemanema maru quai |
| jimowrod / imowzod | 紅頭（伊莫潤） | イマウルツル | |
| jiratay / iratey | 漁人（伊拉代） | イラタイ | nasetevelj ta jimowrod nu 1946 a cavilj |
| iwatas / ivatas | 伊瓦達斯 | イワタス | nasetevelj ta jiayo nu 1940 a cavilj |
izua 5,157 a caucau a mapuljat i pongso no tao tucu. tjatjuruvu a caucau a tao, izua a 4,303 a caucau a tao a qadjav. cuaicuayanga, kakemasi a caucau a tao ta batan patje imaza i pongso no tao. namaya a kakaian a drusa, mavan a maretimaljimalji a caucau a kiljavaran tucu a qadaw. manasika aicu a pinacacikeljan niamadju.
papupaysu[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
kasicuayan a tja kakudakudan nia caucau a tao, katemalem a vavayan tua soli(ayain vasa na ljavek), keytan(vasa), wakey(vurasi), kadayi(vaqu), kata zumazuma. kakiciqav a uqaljay. paquzip tiamadju uta. sipapupaysu nia caucau a rarayurangan i pongso no tao tucu.
tataleman[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
izua soli(ayain vasa na ljavek), keytan(vasa), wakey(vurasi), kadayi(vaqu) i pongso no tao.
kakiciqavan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
izua ciqav, gang, kata djepelang i pongso no tao. sinikakudan nia caucau a tao a kakanen ta ciqav: izua oyoda among(bulay a ciqav) kata ra’et a among(kuya a ciqav). kakeman a vavayan ta oyoda among; kakeman a uqaljay ta ra’et a among.
tatuluan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
izua lima a kedrikedri a gakku imaza i pongso no tao. neka daigakku imaza.
kakipucemelan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
neka a kakipucemelan i pongso no tao. ljakua izua ta isisiu na gukusiu. nu selapayanga a saqetju a caucau imaza, sa vaik tiamadju a sema valangaw a kipucemecemel.
iyubingkiuku (yuzeng)[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
sasupuan na iyubingkiuku[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
952 a sasupuan na iyubingkiku se pongso no tao (lanyu).
kivangavangan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
jimagaod[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
jimagaod ayain uta a kakedriyan a pongso no tao. i pasakacedas a navalj ta pongso no tao. macadja a tjelu a nm (1nm=1.852km) kemasi pongso no tao patje jimagaod.
zumanga a kivangavangan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
-
puvarukuran na kaiyuan -
puhikukian na lanyu -
pasaljavek -
puzaljuman
sipacacikelan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
palidring a djalan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
aicu a kinivalidiyan na djalan i pongso no tao. izua papubasu a kinmusalj taqadaw. rumakautubay a caucau imaza.
kisiya djalan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
neka pukisiyan imaza i pongso no tao.
gungkang[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
maqati makagungkang kemasimaza i kaiyuan a puvarukuran a patje kenting, a patje puvarukuran a fugang i valangaw, a patje lekto.
hikuki[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
izua ta puhikukiyan imaza i pongso no tao tu seyseykedan no sikoki no irala (kakaiyan a yami). maqati makahikuki a kemasi imaza patje ljalevavanan ta hikuki i valangaw a hikuziyw.
djamay[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
kakanen[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]
kasicuayan, na keman a caucau a tao tua ciqav. izua oyoda among(bulay a ciqav) kata ra’et a among(kuya a ciqav). ru keman a vavayan ta oyoda among a sangasangasan. sinivaian a ra’et a among ta uqaljay. aicu a sikakudakudan nia vuvu niamadju. izua saviki i pongso no tao uta. nu mangetjez a qaljaqalja a kivala sema tjaumaq, sivai a caucau a tao a saviki ta tja qaljaqalja.