Isubya

kemasi Wikipedia
Isubya
ኢትዮጵያ (kukka i Africa)
flag
vinecikan
Paketu nakukka 《ወደፊት ገስግሺ ውድ እናት ኢትዮጵያ 》
Kai
kai nakukka Amharan
vecik nakukka Geqez
sihu
cungtung ሙላቱ ተሾመ
sihuciu ኃይለማሪያም ደሳለኝ
GDP
penuljat 1,704,830,000,000 $
kadjunangan
penuljat 1,104,300 km^2[1]
pana 0%
Gini & HDI
Gini (2014) 30
HDI (2014) 0.442
caucau
penuljat 82,101,998
zuku Urumu(34.49%), Amhara(26.9%), Soomaaliyeed(6.2%)

aicu a isubya (Ethiopia) (Amharan: የኢትዮጵያ ፈደራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ) a i pasakacedas tua sumalia (Somalia); a i pasakacedas a viri tua djibuti (Djibouti); a i pasaviri tua ericiya (Eritrea); a i pasanavalj tua kenya (Kenya); a i pasakaledep a viri tua sudan (Sudan). penuljat taicu a 1,100,000 km² a pasalavaan na pinaljavakan na sihu a isubya a kadjunangan. mavan a qadjav a 117,000,000 aicu sinisupuan tua caucau nua isubya a vavecikan ka 2021 a cavilj.[2] sa sikamasanmusalj aicu a sinisupuan tua caucau nua isubya a tjatjuruvu i tua avrika (Africa); aza tjatjuruvu a sikamasansimuluq sa drusa i tua kacauan.[3]

kadjunangan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

namaya tua kadjunangan na boliviya (Bolivia), mavananga sikamasandrusapuluq sa alu a isubya a tjaqaca i tua kacauan, ayatu sasusuan aicu a 1,104,300 km² tua pasalavaan a pinaljavakan nua isubya a kadjunangan.[4]

a i pasaviri aicu a isubya tua ericiya (Eritrea). zumanga a kukka a i ljaljaqetian nua isubya izua djibuti (Djibouti), sumaliland (Somaliland), sumaliya (Somalia), kenya (Kenya), kanavalj a sudan (South Sudan) katua sudan (Sudan) nu pitua sasusuan nua tuki.

kinaqadaqadavan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

cinalivatan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

likisi nua isubya.

caucau[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

kai[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

kinakaian nua i isubya

aicu a Ethnologue a tja sinikeljangan a ta siljingasan a sasupuan tu matjasivapuluq izua kinakaian i tua isubya.[5] kiniljavaran nua caucau a isubya aicu a kai a kusitik (Cushitic) katua kai a semitik (Semitic). kinusitikan (kai a kusitik) nua caucau a sumalis (Somalis) izua kakaian na urumu (Oromo language). sinemitikan (kai a semitik) nua caucau a tigrayans (Tigrayans) izua kakaian na amharik (Amharic). kiniljavaran nua zumanga a caucau aicu a kakaian nua kusitik matu kai a sidamu (Sidamo), kai a avar (Afar), kai a hadiya (Hadiyya) katua kai a agaw (Agaw); izua uta a kakaian nua semitik matu kakaian nua guradj (Gurage), kai a harari (Harari), kai a silet (Silt'e), katua kai a areguba (Argobba).[6] sa izuanan a kai a arabik (Arabic) a sikiljavaran nua caucau a mavekelj.[7]

a i pasanavalj tua qinaljan nua umutik (Omotic) izua kinaljavaran a kakaian nua umutik (Omotic languages), matu maretimaljimalji a kinakaian, izua kinakaian a ari (Aari), a benci (Bench), a dime (Dime), a dizin (Dizin), a gamu-guva-dauru (Gamo-Gofa-Dawro), a ma'ale (Maale), a hamer (Hamer), katua kinakaian a ulayta (Wolaytta).[8]

a i pasanavalj a kaledep tua kinacemekeljan nua nilu-saharan (Nilo-Saharan) izua zumanga a kakaian i tua isubya, matu kinakaian a nuer (Nuer), a anuak (Anuak), a anyangatum (Nyangatom), a maljang (Majang), a suri (Suri), a me'en (Me'en), katua kinakaian a muresi (Mursi).[9]

na kiljavaran a tjatjuruvu aicu a caucau nua isubya tua kai amilika, ayatua sinitulutulu aza kai amilika tua situ i gaku i tua isubya imaza. sinivecikan aicu a kai amilika tua sinanrarasudjan nua gazette a sihu a isubya imaza.[10]

paljavakan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

matja 9 a senhun kata 2 a zesiase i Isubya tucu.

Isubya

kinatuluan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

kinituluan nua situ a isubya a unem a cavilj i tua gakku a kedrikedri.[11]

tjatjuruvu izua situ a kitulutulu i gakku kemasi tua kacavilj a 1994 a patje kacavilj a 2008.

sasusuan tua situ i gakku a kedrikedri aza qadjav a 3,000,000 kemasi tua 1994 a patje 1995 a cavilj. saka patje kacavilj a 2008, sasusuan tua situ i gakku a kedrikedri aza qadjav a 15,500,000.[12]

sikeljang itjen aicu a venaruvarung tua kinatuluan nua i isubya i kacaviljan a 1994, patjara kinacaquan nua caucau a vavecikan i isubya, qadav izua 23.4% a caucau tu kemeljang tiamadju a vavecikan nua kai a isubya.[13]

kakukakudan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

pinapungadan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

matevelj a ngadan nua kama katua ngadan nua vuvu a uqaljay nu pinapungadan a kakedriyan nua caucau a isubya.

sipacacikelan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

pacacikel a kisiya i Addis Ababa

kaladruqan nua djalan a kisiya izua 656 km i vecekadan tua Addis Ababa katua puvarukuran nua djibuti (the Port of Djibouti) a pacacikelan.[14] sa kemasi tua Addis Ababa a patje Dessie katua Kombolcha, a i vecekadan izua 270 km a kaladruqan nua djalan a kisiya. [15]

midiya (Media)[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

kinateveteveljan nua sihu a isubya aicu a EBC (Ethiopian Broadcasting Corporation) a sinipasemalavan, kineljangan aza ETV uta, a kipusalimaliman tua tinse i isubya.

tjaljatjengelayan a caucau taicu a tinse a kana (Kana TV) a i isubya.[16] sinaniga nua tinse a kana aicu a iga a kasi zumanga a kukka. sipapuvecivecik niamadju a vavecikan a amrarik (Amharic) tua maretimaljimalji a kinakaian i taza iga.

sinansenayan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

aicu a kisansemenasenay ti ma'emud (Mahmoud Ahmed) seguradj (Gurage) nua i isubya.

izua lialiaw a maretimaljimalji a sisenayan aicu a kai katua kakudakudan nua matjalupuluq a tjaljaqinaljan i isubya imaza. sivaruvarung aicu a "tizita" a vinecikan nua kinakudanan a sinasenayan a se isubya tu tjemaucikel tua mamazangiljan, lalinguljan, sasudjuan katua zumanga pacugan.

kaizuanan[remasudj ta vincikan | tinagiljang a remasudj ta vincikan]

  1. https://web.archive.org/web/20200529092733/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html
  2. https://worldpopulationreview.com/countries/ethiopia-population
  3. https://population.un.org/wpp/
  4. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/ethiopia/
  5. https://www.ethnologue.com/country/ET
  6. https://web.archive.org/web/20190208061518/http://www.csa.gov.et/index.php/census-report/census-tables/category/301-census-tables?download=655:countrylevel
  7. https://books.google.com.tw/books?id=2Is2nUM-5UQC&pg=PA143&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
  8. "Country Level". 2007 Population and Housing Census of Ethiopia. CSA. 13 July 2010. Archived from the original on 8 February 2019. Retrieved 18 January 2013.
  9. "Country Level". 2007 Population and Housing Census of Ethiopia. CSA. 13 July 2010. Archived from the original on 8 February 2019. Retrieved 18 January 2013.
  10. https://web.archive.org/web/20191104223222/https://www.fsc.gov.et/Content/Negarit%20Gazeta/Negarit%20Gazeta/Gazeta-1987/Proc%20No.%203-1995%20Federal%20Negarit%20Gazeta%20Establishment%20.pdf
  11. https://books.google.com.tw/books?id=RROdAAAAMAAJ&redir_esc=y
  12. Engel, Jakob. "Ethiopia's progress in education: A rapid and equitablension of access – Summary" (PDF). Development Progress. Overseas Development Institute. Retrieved 13 May 2015.
  13. https://www.ethnologue.com/country/ET
  14. https://www.railwaygazette.com/infrastructure/ethiopia-djibouti-railway-inaugurated/43302.article
  15. https://web.archive.org/web/20170802170326/http://akhrailway.com/index.php/about-project/project-summary
  16. http://www.ipsnews.net/2017/12/ethiopias-new-addiction-says-media-freedom/#:~:text=%E2%80%9CKana%E2%80%9D%20translates%20as%20something%20between,of%20the%20prime%20time%20market